Отворање на погледот

Архитектонско-уметничките потфати на Груевски и ДПМНЕ ќе се изучуваат по архитектонските школи како што на љубљанската филмска академија се изучуваа филмовите на Љубиша Георгиевски: тие се ултимативни примери како не треба да се работи.

Тоа повеќе-помалку им станува јасно на сите; и на упатените, кои знаат дека станува збор за дивјаштво на дилетанти, и на неупатените, кои сфаќаат дека потфатите на власта се комбинација од пљачкање и мачкање очи. Дојдовме во фаза, значи, кога сите знаат што е работата, но не можејќи да го прекинат лудилото на насилниците, повеќето разумни луѓе (од Асоцијацијата на архитекти, на пример) се обидуваат да ги ограничат штетите. Тоа е стратегија добро позната кај семејното насилство или кај зависниците од дрога. Просто целата околина учи да го трпи алкохолизираниот агресивен татко; тој може да вика, може да крши, може по малку дури и да тепа, само да не вади оружје и да нема смртни исходи. Харм ридакшн стратегија на паланечки начин - тоа е, се чини, сè што граѓанинот може да преземе пред насилството на посилниот.

Но, тоа не е доволно. Не е доволно само да констатираме дека дојде времето на малите глави со дебели вратови и дека денес владее сељачаната. Ако воопшто постои нешто добро во фактот што вакви јата скакулци завладеаја со Македонија, тогаш доброто е во изнудената потреба од будење, мислење и преземање. Господ не нè казнува со опустошувачките јата, туку ни дава шанса да создадеме подобро општество.

На пример, божем аргумент против „сељачаната“ е што во светот се градат спектакуларни згради од архитектонски ѕвезди (новиот грчки музеј под Акропол чини над 150 милиони евра; новиот загрепски Музеј на современата уметност надмина 100 милиони евра итн.); за разлика од светските трендови нашиве очни молери градат идентитетски фасади, лажејќи го народот дека за 80 милиони евра ќе изградат 15 антички згради, мост и стотина скулптури. Но, архитектурата на спектаклот не е одговор на архитектурата сфатена како Потемкиново село. А тие одговори ние не ги даваме (каква, всушност, архитектура ни треба?; каква стратегија за развој, какви градови итн.), туку целата сила ја трошиме во стаписаноста пред агресивноста на фасадерите на груевизмот.

Никој кај нас не зборува дека и во светот архитектурата служи за мамење и за анестизирање. Марко Санчанин, хрватски архитект и активист, тврди дека современата архитектура во огромен дел е тривијална и е во функција на анестизирање на граѓаните. Големите и скапи проекти на светските селебрити архитекти и дизајнери не значат автоматски квалитетна и хумана архитектура.

Многу често селебрити архитектурата само ги опслужува агресивните потреби на културните пазари (музеите), медиумската површност на жолтото новинарство (куќите и викендичките на богаташите) и популистичката испразност на општествените елити (спортски арени и фудбалски стадиони). Наместо да ги ослободува луѓето таквата селебрити архитектура најчесто ја поттикнува социјалната исклученост. Но, нема лесни формули како може да се надмине културата (естетиката) на анестетиката. За архитектурата да има ослободувачка и терапевтска задача наместо да ја зголемува загубата на егзистенцијална смисла, мораме да мислиме за мноштвото видливи и невидливи начини на коишто архитектурата е поврзана со културната стварност на своето време.

Еден друг критичар на архитектурата, Дејвид Мајкл Левин, вели дека современата архитектура станува роб на сликата и на површноста: „Мислам дека е добро да се доведе во прашање хегемонијата на сликата, таа сосредоточеност на нашата култура врз сликата. Исто така сметам дека мораме критички да ја разгледаме природата на сликата која доминира со нашиот свет. Итно е потребна дијагноза за психосоцијалната патологија на она што секојдневно го гледаме - и критичка оценка на самите себеси како суштества на сликата. (...) Во сликата е присутна снажната потреба по моќ. Во неа е мошне силна тенденцијата да завладее и врзе, да го материјализира апстрактното и да сумира: а тоа е стремеж кон доминација, стремеж да се осигура и контролира, што на крајот - со оглед дека било снажно поттикнувано - доведе до нејзина недвосмислена хегемонија во нашата култура...“

Во својата книга Отворање на погледот: нихилизмот и постмодерната состојба Левин разликува два вида гледање: „асерторичкиот поглед“ и „алеатичниот поглед“. По негово мислење, асерторичкиот поглед е тесен и догматичен, нетолерантен, укочен, неприлагодлив, исклучив и непопустлив. Спротивно на тоа, алеатичниот поглед е поврзан со херменевтичката теорија на вистината, настојува да набљудува од различни стојалишта и перспективи, повеќекратен е, плуралистичен, демократски, контекстуален, опфаќачки, хоризонтален и сочувствителен.

Левин смета дека, за среќа, сè повеќе се појавуваат нови начини на гледање. Тие нови начини на гледање ќе треба да ни овозможат не само подобра архитектура, туку и култура (на живеењето) воопшто. Како што вели Сенчанин, добрата архитектура не смее да биде тривијална. Поточно речено, добрата архитектура не смее да биде во функција на репресивната баналност на модерните општества. Добрата архитектура треба да биде сублимирано искуство кое ги обединува технолошките достигнувања, културните идентитети и политичките антагонизми.

Извор: Глобус, 06.09.10.

слики: Mike Worrall