Џукела и Пацоф - разговор со Матеј Богдановски

Најновото стриповско остварување на познатиот македонски ликовен уметник Матеј Богдановски, „Џукела и Пацоф“ е духовит општествено-политички коментар за животот во Скопје во последната деценија. Стрипот претставува своевидна збирка куси приказни во кои ги следиме случките на двајцата другари Џукела и Пацоф, но и на други споредни животински ликови со живеалиште во градот (Чафка, Шишмиш, Пудла, Маца и Жаба). Разговорот со Матеј Богдановски го водеше писателката Румена Бужаровска.

Р.Б. Стрипот е составен од 40 епизоди што наликуваат на анегдоти за скопскиот живот, анегдоти кои се така структурирани што некогаш потсетуваат на вицеви. Кажи ни нешто повеќе за тоа зошто вака го конципираше стрипот – не како целосна приказна, туку како серија епизоди?

М.Б. Тоа е една вообичаена форма на стрип, од една табла. Специфичен е по тоа што во таа една табла, тие неколку сликички треба да се каже целата приказна и таа да има некаков пресврт или штос во себе, што не е лесно да се направи. Тоа дава можност ликовите да влегуваат во разни ситуации без оптеретување што правеле претходно и што ќе прават во иднина. Не сакав овој стрип да се занимава со дневно политички теми, иако оваа форма е обично користена за такви стрипови, туку сакав да ги опфатам оние проблеми кои кај нас веќе подолго време се актуелни, и за жал, да претставам еден амбиент во кој денес сите ние се наоѓаме.

Р.Б. Го отвораш стрипот драмски, со приказ на главните ликови. Иако тие би можеле да се луѓе, си ги прикажал како животни. Ваквиот алегориски принцип не е необичен, но ме интересира зошто се реши за него?

М.Б. Антропоформизмот или во овој случај поточно зооморфизмот, бидејќи на луѓе им давам животински лик и особини, не е непознат во стрипот. Него го имаме од дизниевите ликови до Гарфилд и Нинџа желки или во ликовите кои се илустрација на древните божества кога ги има во стриповите. Бидејќи Џукела и Пацоф се ликови кои живеат на маргините на општеството, каде што секој се обидува да преживее на свој начин, карактеристиките на уличните кучиња и стаорци беше најсоодветна, бидејќи тие се животни што живеат во градовите, прилагодувајќи се на целата суровост на градот. Во исто време градот и ги штити од предаторите што инаку би ги имале во природата. Тоа важи и за овие ликови – го живеат градот, урбани се, но го доживуваат или преживуваат од еден свој аспект, гледајќи ги неговите маани, но се пасивни да направат било што за промена.

Р.Б. Главните ликови Џукела и Пацоф се симпатични лузери. Но иако се протагонисти, тие се и негативни. Има ли воопшто некаков оптимизам во ликовите?

М.Б. Тие дури не се ни негативци. Некој тип на антихерои можеби, но тие немаат лоши намери, што обично ги карактеризира негативците. Тие се апатични, а опортунисти, мрзливи се и пасивни. Не им е сеедно кога им се засегнати интересите, но нивните реакции се пасивно агресивни. Сепак, понекогаш нивните интереси се во спротивност со вообичаените норми, како на пример за нив е лошо кога контејнерите се празнат на време бидејќи така остануваат без храна. Или пак Пацоф протестира против зголемување на плати бидејќи тој е невработен, и претпоставува дека со зголемување на платите ќе поскапат и цените, па така тој ќе биде уште позагрозен.

Р.Б. Гледаме и читаме како корумпираниот политичар Чафка тера зелена агенда – „екологија животна средина, ти реков-ми рече“. Кого и што коментираш со ваквиот лик и неговите нови интереси?

М.Б. Зелената агенда наеднаш стана многу популарна во нашата политика. Најверојатно бидејќи националистичките наративи се веќе потрошени и не можат да понудат многу, зелената опција е сѐ уште свежа и неискористена кај нас, а и звучи многу фенси, светски и актуелно. Но Чафка е типичен корумпиран политичар кој не ни разбира што значи таа опција и си ја толкува на свој начин, гледајќи во тоа само прилика за полесно стигнување на власт.

Р.Б. Сите ликови во стрипот горе-долу ми се омилени и едвај чекам да ги видам и во други твои изданија. Но ете, ќе го издвојам уметникот Шишмиш. Како дојде до овој лик?

М.Б. Шишмиш е попатен лик, впрочем тоа му е прекар, како што и сите имиња на ликовите се всушност прекари. Некако лилјакот, кој исто така живее во град, ми беше соодветен за претставување на уметник: лета, гледа на поинаков начин. Сакав да има таков лик и преку него да ги допрам тие некои типични ситуации кои ги доживуваат уметниците кај нас, да им дојдат на изложба ради коктелот или да бидат искористени или потценети од ликови како Чафка.

Р:Б. Ме насмеа и ми остави впечаток и таблата 11, каде што Маца и Пацоф делат пица. Тука позадината на дејствието не е политичка. Кажи ни како дојде до оваа идеја и што коментираш тука?

М.Б. Тоа е епизода во која се гледа нивниот начин на функционирање: да се земе нешто без око да ти трепне дур е тука, бидејќи може да го снема. Нема место за романтика. Иако Џукела на некој начин го прави тоа поради штос, мангуплук, сепак ја покажува и нивната, да речам суровост во односите. Сепак, тоа не е од злоба туку од инстинктот за преживување.

Р.Б. Шахтата се појавува на повеќе наврати во стрипот. Во табла 16 таа има и некое централно место во кое се споредува со романтиката на Скопје. Па дали можеби на некој начин го поистоветуваш Скопје со шахта?

М.Б. Шахтата во стрипот е врзана за Пацоф. Тоа е неговиот простор, хабитат. Во епизодата каде што Маца му ја покажува романтичната светлина на полната месечина над градот, за Пацоф, неговата естетика и романтика, истата вредност ја има и светлината која продира од отворот на шахтата во темнината во подземјето.

Р.Б. Можеш ли нешто повеќе да ни кажеш за изразот „Скопјенце“ и како го користиш во стрипот?

М.Б. Тој е термин кој почнав да го забележувам на социалните мрежи од некое скоро време и секогаш е во ист контекст. Тој деминутив е всушност израз за Скопје со сите негови маани, проблеми и лоши страни, но ние скопјаните сепак си го сакаме. Тоа е посебна димензија од градот во која се одвива оваа приказна и која Џукела и Пацоф ја живеат.
Овде ќе наведам еден текст кој мислев да го ставам како увод за стрипот но ми изгледаше премногу јак за тонот на приказната, па го исфрлив, но овде може убаво да го дообјасни терминот „Скопјенце“.

"Скопје. Град растргнат помеѓу желбата да биде метропола и мирниот маалски живот. Град упропастен од несовесни политики и сељaчкото изживување на неизживеаната урбана мафија. Град уморен од промени, во кој неколку генерации имаат свое Старо Скопје. Град кој бучно се менува, а тивко се бунтува. Град кој ја изгуби својата автентичност сакајќи да изгледа како некои други градови. Град чии граѓани сета своја пасивност и мааните на градот ја искажуваат низ еден збор - Скопјенце

Во тоа Скопјенце си биле двајца другари…"

Р.Б. Дали би рекол дека си ангажиран уметник? Или пак дека овој стрип е ангажиран? Како се чувствуваш во однос на овој термин, со оглед на тоа што некогаш наидува на осуда?

М.Б. Не се доживувам себеси како ангажиран уметник. Тој термин денеска ми е малку надминат и нејасен. Јас сум едноставно уметник, ликовен уметник пред сѐ, сликар. Секако дека можам да изреагирам на некои случувања во општеството, на оние кои ќе ме допрат и ќе ме инспирираат. Впочем тоа го правеле многу сликари и од претходните епохи (Гоја, Делакроа, Рембрант, Пикасо). Само низ дело и можам да го искажам мојот став или незадоволство околу одредени случувања. Мимовите или дигиталните колажи од "Скопје радос ти ќе бидеш" кои можеби се најангажирани беа мојот личен, и единствен начин да го изразам незадоволството, а во некои од сличињата и да предупредам на нешто. За разлика од нив, сликите од циклусот Шарениот град инспирирани од шарената револуција, барем јас, не би ги нарекол ангажирани иако и тие изразуваат некој мој став. Тие се пред сѐ инспирирани од шаренилото кое тие протести го оставија зад себе, од неговиот визуелен аспект, кој мене ми изгледаше како некој нов необичен дизајн на градот, не заземајќи никаква страна или навлегувајќи во политичката позадина на тие протести. Сепак во нив претставувам едно мое видување за пост-револуционерно Скопје и надежта за подобри времиња од тие 11 години од грујозоикот.

Р.Б. Како ја гледаш македонската стриповска сцена и каде се гледаш во однос на другите стрипаџии?

М.Б. Стрипот како медиум ми е најсоодветен да ги раскажам приказните кои сакам д ги раскажам бидејќи е раскажување низ слики. Интересно ми е да го прилагодувам или да пронаоѓам соодветен визуелен израз са секоја приказна. Затоа на пример Џукела и Пацоф, за разлика од моите претходни стрипови, е работен црно бело – тоа го бараше приказната. Можам да забележам дека кај нас има едно многу погрешно сфаќање дека стрипот има некаков стрип цртеж и само така треба да се црта. На пример, особено раширено кај помладите е сфаќањето дека мангата, јапонскиот манир на цртање, е некаков стрип цртеж и се обидуваат да го копираат тој стил, наместо да развиваат свој цртачки и визуелен израз. Да не спомнувам дека и писателски треба исто така да се развиваат, за да направат добро сценарио.