Битниците денес се актуелни како никогаш

Со дубровничкиот поет Војо Шиндолиќ веќе долго време го договараме ова интервју. Најмалку од почетокот на оваа година, кога во редакцијата ја добивме неговата книга за Милан Милишиќ со наслов „Улицата која ќе се вика по твоето име“. Нашиот соговорник можеби е најпознат по своите преводи на американска поезија, пред сè онаа која припаѓа на бит поезијата. Разговараме за тоа и за други теми поврзани со уметноста и политиката.

Најпрвин, која е причината за објавување книга во спомен на Милан Милишиќ? Претпоставуваме дека причината не е само годишнината?

Всушност, токму тоа е причината, со оглед на тоа дека книгата „Улицата која ќе се вика по твоето име, во спомен на Милан Милишиќ“ е објавена во ноември 2011, значи за дваесетгодишнината од смртта на Милан Милишиќ. Очигледно е дека пред десет години не постоеше ниту политичка, ниту културна волја да се објави таква книга, да речеме во огранокот на Матицата на Хрватите во Дубровник. Дури откако по две години беше основано Друштвото на дубровнички писатели, се укажа прилика за објавување на таа книга. Бидејќи јас и Милан бевме неразделни пријатели од есента 1973, изборот падна на мене. Секако, доколку некој друг ја приредеше таа книга, таа, сосема извесно, ќе беше различна.

Милишиќ во текот на осумдесеттите имаше проблеми со властите. Помалку или повеќе се знаат фактографските случувања. Меѓутоа, која беше вистинската причина за таквиот судир? Од денешна дистанца, поводот (објавената приказна) се чини некако бенигна. Можеби неговиот стил на живот ја предизвика малограѓанштината?

Вистина е, Милан целиот свој живот се бореше против малограѓанштината. Уште во далечната 1974 за малку не заврши во затвор бидејќи насловната страна на албумот на рок бендот Blind Faith – девојка со долга коса во боја на мед и голи гради и со метален авион играчка кој го држи пред градите – ја стави на насловната страница на младинскиот часопис „Laus“, чијшто уредник беше тогаш. Ситуацијата со приказната на Милан, поточно есејот „Живот за слобода“, е сосема различна. Точна е вистината дека Милан Милишиќ беше поет и писател кој совршено владееше со книжевните вештини не само во поезијата туку и во прозните текстови, есеи, патеписи, репортажи итн. Поради текстот „Живот за слобода“, Милишиќ кон крајот на февруари 1983 г. беше осуден на седум месеци затвор без права на патување во странство. И подоцна, да речеме, на 3 мај 1988, по одлука на Работничкиот совет на театарот „Марина Држиќ“ на Милан му беше изречена дисциплинска мерка за прекин на работниот однос во РО Фестивалот во Дубровник (Од одлуката: ...„поради злоупотреба на довербата и средствата на РО Фестивалот во Дубровник бидејќи во Каталогот – вечерната програма на претставата „Клаустрофобична комедија“ внел одредени текстови со антисоцијалистичка и антикомунистичка содржана во обид од Каталогот да направи политички памфлет“.)

Посебна иронија на судбината е дека поетот страдаше од гранатите на ЈНА, а самиот целиот свој живот се декларираше како Југословен. Како целиот живот да го следеле апсурди!

Токму како Данило Киш или Предраг Матвејевиќ, и Милан Милишиќ беше космополит и убеден Југословен, но и Дубровчанец. Без оглед дали е во беолградскиот клуб на книжевници, или во друштво на Иван Сламниг во Загреб, или во пријателска дискусија со Стефан Тонтиќ во Сараево, зборувајќи и пишувајќи на екавица и ијекавица, Милан отсекогаш беше големо и разиграно дете. Можеби за тоа е криво Милишиќевото „двојно државјанство“ – бидејќи како поет, Милан истовремено припаѓаше на две книжевности, и српската и хрватската. Понекогаш се прашувам како Милан би го видел овој свет денес. И да останеше жив, како воопшто ќе поминеше низ страшната војна и оние еднакво грозните, поствоените години. Бидејќи Милан никогаш ниту помисли, ниту сакаше да го менува својот начин на живот.

Зошто ја променил – вие велите во воведот на својата книга – до непрепознатливост, збирката „Ме сакаа две сестри, заедно“? Ја изменил дури и јазично.

Колку што ми е мене познато, Милан првите две збирки ги напиша на екавица, веројатно тоа било последица бидејќи студирал во Белград. Подоцна сите свои збирки и текстови ги пишуваше на дубровачка ијекавица, Милан имаше крајно истанчена и префинета свест за јазичните можности на поезијата, поради тоа често се враќаше на своите рани песни и ги преправаше. Понекогаш истрајно, со години ги довршуваше и менуваше, па во една прилика Данило Киш му замери дека добар дел од своите песни ги расипал со претерувањеа и непотребни доработки.

Бевте во Ужице и зборувавте за поетите од бит генерацијата. Што може таа поезија да ни каже денес?

Во Ужице од 23 до 27 април по седми пат се одржа фестивалот На пола пат, кој го организира професорката Ружица Маријановиќ и гимназијата од Ужице и пистелот Ненад Величковиќ од Сараево. За време на деновите на фестивалот гости и поети од поранешна СФРЈ држат тематски предавања во гимназиите, а навечер се поетските настапи. Моето предавање беше за книжевниците на бит генерацијата, поточно за старите пријатели кои веќе повеќе од триесет години систематски ги преведувам (Ален Гизнберг, Лоренс Ферлингети, Грегори Корсо, Гари Шнајдер, Мајкл МекКлур, Вилијам Бароуз, Робер Крили и многу други).

Како што Милан Милишиќ и Данило Киш одиграа пресудна улога да се определам за студирање на компаративна книжевност, така неколку години подоцна поетите од бит генерацијата со своите книги, но и темите на анархизам, антифашизам, пацифизам, антирасизам, рушење на сексуалните табуа како и интересот за будизмот и источните религии, ги вообличија моите сопствени погледи на светот и за тоа сум им бескрајно благодарен. Од друга страна, ми се чини дека делата на книжевниците од бит генерацијата никогаш не биле актуелни како денес, и тоа како „антиамерикански елемент“, бидејќи тие се дрзнаа да го допрат и она што е во самите темели на тамошното општество, како и она што го овозоможува остварувањето на американскиот сон: капитализмот, приватната сопственост, профитот. Секако, и мојата поезија на почетокот на осумдесеттите години беше под длабоко влијание на краткиот и долгиот сих на Вилијам Карлос Вилијамс, Ален Гинзберг и Роберт Крили. Имено, поетите од бит генерацијата (со париските надреалисти) неодвоиво се најзначајната појава во светската книжевност на дваесеттиот век.

Чисто онака како ситен трач, се дружевте со Лоренс Ферлингети, Гери Шнајдер и Чарлс Буковски. Па, кажете ни какви беа?

Во светот на американската бит генерација ме воведе мојот голем пријател и светски познат поет Ален Гинзберг, за кого би можело со право да се каже дека целиот живот претставуваше гласноговорник на таа генерација и и нивен амбасадор на добрата волја. Со Гинзберг се сретнав во средината на седумдесеттите години и тој набрзо ме запозна со останатите најпознати претставници од бит генерацијата, но и со Боб Дилан и Енди Ворхол итн. Со Лорнес Фарлингети, Гери Шнајдер и Мајл КекКлур и ден-денес сме големи пријатели. Ферлингети денес има 93 години и сè уште пишува силна поезија, се занимава со сликарство и ја води издавачката куќа и книжарата City Lights во Сан Франциско. Докторира на антропологија и синологија и тој длабоко влијаеше на тоа пред дваесет и повеќе години да почнам да се занимавам со класична кинеска поезија т.е со кинески и јапонски јазик. Чарлс Буковски беше исклучителна личност – и како човек и како книжевник. Неговите песни со својата едноставност и речиси убиствена прецизност исто така извршија големо влијание на моето поетско размислување. Беше убаво да се седи со стариот Хенк во неговиот стан во Лос Анџелес и подоцна во Сан Педро низ тура пијачки да се дрдори за жените, коњите, лошите поети, филозофи, сериозна музика итн.

Оваа книга, која е повод за интервју, како и секоја добра книга во јавноста врати покојно заборавено име. Па така, споменувате дека заедно со Милишиќ сте го ценеле младиот поет Дубравко Шкурла. Значи, каква поезија сакавте?

Милан и јас често знаевме да седиме во мојата или неговата работна соба и еден на друг на глас да читаме песните или стиховите кои ги сакавме. Дубравко Шкурла и неговата збирка „Камено острило“ ни беше особено интересна поради локалниот колорит... Секако, ги читавме и Даниела Драгоевиќ и Иван Сламниг, и Јосиф Бродски и Хуан Рамон Хименес и Антонио Мачадо... Барем три или четири пати заедно го изгледавме за нас тогаш култниот филм „Макбет“ на Роман Полански... исто како и филмот „Fat City“ (кај нас лошо преведен како „Град на изобилството“) на Џон Хјустон. Од сите режисери најмногу го сакавме токму Хјустон и неговите филмови – од оние раните како што се „Богатството на Сиера Мадре“ или „Малтешкиот сокол“ до доцните како “The Life and Times of Judge Roy Bean”, „Честа на Прициеви“ или „Мртви“.

Извор: novossti.com