Моето бунтовно срце: Интервју со писателката Арундати Рој

Разговор по повод излегувањето од печат на книгата собрани есеи на 1000 страници „My seditious heart / Моето бунтовно срце” (Hamish Hamilton 2019).

Како е можно резултатите од изборите и понатаму да нè шокираат? Моди во Индија, австралиските избори – десницата не само што победува, туку и повторно победува. Можеби и Трамп повторно ќе победи. Можно е и Борис Џонсон да стане британски премиер. И секојпат одново се шокираме.

Штотуку се вратив од САД и навистина е интересно тоа што е сосема реално некој како Трамп, на кој му се потсмеваат и смеат, да добие уште еден мандат. Сепак, голема е разликата помеѓу Моди и Трамп. Моди зад себе има организација стара 95 години со 600 000 волонтери. Долго се работи на тоа.

Наспроти нашите методи на отпор, изгледа дека левицата не е во состојба да создаде нешто делотворно што се базира на факти и поголем број луѓе да извади на улица. Необјасниво е дека во Америка во последните две години се одржаа четирите најголеми протести во историјата, а Трамп е понатуму е политички возможен.

Кога во Индија се зборува за левицата, се мисли на комунистичките партии. Нивниот пресуден неуспех е во тоа што не се во состојба да го решат прашањето на кастите. Претпоставувам дека во САД е проблем тоа што нема решение за расното прашање. Во сите свои текстови се занимавам со тоа, од „Бог на малите нешта“ до денес затоа што кастинскиот систем е мотор што ја движи современа Индија. Во Индија не може да се кажа дека кастата е исто со класата. Тоа не е точно.

Иако приликите се разликуваат, во извесна смисла може да се зборува за истиот модел кој се повторува на различни начини: Трамп доаѓа по Обама, Болсонаро по Работничката партија. Ние создаваме простор, ние лошо градиме во него и тогаш некој доаѓа и урива сè. Дали тоа е неуспех на политичкото образование или неуспех на агендата? Што правиме погрешно?

Лекцијата ја научив по масакрот на муслиманите во 2002 година, кога на улиците беа убиени 2000 луѓе. Пишував за тоа и мислев дека самиот опис на тоа што е случило е некој вид политика. Дека е доволно да се каже: „Еве што се случило, овие луѓе се убиени“. Но многумина само одмавнаа и рекоа: „Па што? Заслужиле“. Тогаш сфаќате дека сочувството не е доволно. Слично се случува и сега со тој ненормален страв од имигрантите.

Сепак, одвреме навреме се слуша некој одговор. Реагираат прогресивците, различните сегменти на граѓани кои се погодени од овој реакционерен момент. Тука се и антивоените протести, па сите луѓе кои ги пречкуваа Сиријците на германската граница и им даваа вода, потоа движењата Occupy Wall Street и Black Lives Matter. Повремено гледаме вистински ерупции на сочувство.

Да, постои солидарност. Мислам дека во САД, движењето Occupy го промени дури и начинот на кој се зборува за некои работи. Фразата за 99% и 1% влезе во секојдневниот речник. Тука е и Берни Сандерс, кој до неодамна не беше возможен. Се појавува разбирање на некои работи, дури и во САД. Би кажала дека и во Индија се дојде до фантастичен и мудар отпор, кој иако не победи, барем го направи побавен лошиот тек на работите.

Како го доживувате тоа, како личност која добар дел од својот живот го посветила на пренасочување на тој тек? Од една страна, со политичката моќ одат сè повеќе пари и корупција, а од друга страна се јавува отпор, кој е сè подобар и попаметен. Дали тоа ве исполнува со оптимизам?

Тоа се менува секој момент, секој ден, сеедно дали станува збор за пошироки рамки или непосредни настани. Но чувствувам длабок страв кој не се однесува на овие избори што се споредни во однос на она што го забележувам: има толку многу луѓе, а толку малку ресурси. Без оглед дали се работи за вода или земја – секаде невработеност, очај. Она што на површината ни изгледа како судир на две касти или две вери или две заедници, во основата ја има кризата што доаѓа.

А тогаш вниманието ќе ви го сврти птица која прави гнездо во крошната на дрвото па се обидувате сето тоа да го потиснете. Си велам што и да се случи, ајде да оставам запис за тоа што ни е направено, на нашиот ум, на нашата имагинација.

Вашата нова книга е збирка есеи напишани во текот на 20 години. Во предговорот пишувате за излегувањето на романот „Бог на малите нешта“, парите што почнале да стигнуваат и како ве дочекале како претставничка на новата Индија. Кои очекување би требало да исполни оваа книга?

Верувам во моќта на наративот. Во суштина, јас сум таа која ги раскажува приказните. Штом стигнав во долината Нармада (од кадешто се иселени 250 000 луѓе заради изградба на брана), веднаш знаев дека таму има приказна. Но за таа долина требаше да се раскажува поинаку од приказните за детството, идентитетот и кастите.

Писателите, особено романсиерите ретко го прават тој премин. Дали така им е полесно? Имајќи го предвид она за кое сведочите во својата книга, смртните закани и судските постапки против вас, секако можевте да изберете полесен живот?

Мислам дека тоа нема врска со видот на текстот, дали станува збор за фикција или документ, туку се работи за политика. Како човек што живее во оваа земја се чувствувам понижена поради општото отсуство на желба таа да се разбере. Додуша, тука и е мојот недостиг на амбиција. Кога го напишав романот „Бог на малите нешта“ не знаев дека ќе биде толку успешен. Бев среќна што можам да бидам финансиски независна, што можам да работам тоа што го сакам согласно моите ставови. Меѓутоа, инстинктот ме оддалечи од книжевниот свет. Со докумнтарната проза почесто говорев јавно, повеќе патував зашто е потребно да се зборува за тие теми. Помалку зборував за себе, а повеќе за ангажманот на луѓето околу мене.

Многу ваши текстови се вкоренети во Индија, но преку преводите тие живеат и надвор од вашата земја, особено кога пишувата за екологија, околината, корумпираната власт, фашизмот, комунизмот. Дали додека патувате по светот гледате дека е лесно да се воспостави врска помеѓу вашиот текст и местото што го посетувате?

Тоа е многу интересно прашање. „Бог на малите нешта“ зборува за едно мало село во кое пораснав, на југот на Индија – што подразбира многу специфична култура. Преведен е на 42 јазици и можев да отидам во Естонија и некој ќе речеше: „Ова е моето детство како знаевте?“

Многу списанија од запад бараа да пишувам за нив, но јас не сакав да бидам толкувач кој истокот му го објаснува на западот. Не сакам да се подредувам на форматот кој им одговара на тие медиуми. Сакам да пишувам онака како што сакам. Ако тоа ви одговара тогаш во ред; ако не тогаш пак во ред. Јас пишувам за овде. Судирот е овде, борбата се води овде. Нема потреба да го објаснувам тоа зашто читателите се запознаени со тајната ито колку и писателите и ги разбираат работите. Не мора да им се додворувате.

Сакам да ве прашам за есејот „Лекар и светец“ каде кажувате дека во намерата за јакнење на одредени идеи за Индија, особено за кастинскиот систем, индиските елити го спречиле преиспитувањето на Амбедкар на речиси божествениот статус на Ганди. Како во овој момент да се разбере пиететот кон Ганди и бришењето на Амбедкар од историјата?

Се разбира, на запад тој е сосема избришан. Меѓутоа во Индија секогаш бил видлив и влијателен. Кога некој доаѓа во посета им велам дека во најсиромашниот дом во Индија нема да најдете слика од Ганди, туку од Амбедкар. Сите сме биле изложени на фалсификување на историјата што на некој начин, е длабоко вознемирувачко и предизвикува бес.

Изгледа дека тоа е карактеристика на модерната десница, таа спосбност за убедување на луѓето дека се случило нешто што не се случило, или дека треба да прават работи што за нив ќе бидат штетни. Ме интересира вештината на наведувањето на луѓето да прават нешто против сопствените интереси.

Можам да кажам дека една од позначајните мани на левицата, вклучувајќи ја и комунистичката левица, е сведувањето дека сè е материјализам, како и неспособноста да се разберат сложените психологии на луѓето. Во Индија, стотици илјади фармери извршија самоубиство заради долгови. Тоа не е толку едноставно: кога луѓето се гладни ќе има револуција. Работите не функционираат така.

Што мислите, колку време ќе биде потребно левицата тоа да го сфати во кој било облик?

Мислам дека кризата што доаѓа, поточно здружениот напад на климатската криза и машинската интелигенција ќе ја наложи потребата да преиспитаме што точно значат темрините левица и десница. Тие категории нема да бидат толку јасни како што изгледа денес. Додека се намалуваат ресурсите, луѓето ќе се собираат во племиња, касти, раси, нации за да воспостават право врз тие ресурси. А десницата секогаш ќе биде подготвена да понуди омраза.

Зошто ние не би биле подготвени?

Би требало да бидеме. Но поентата е во тоа како да се предложи правда, ако навистина е тоа наш предлог, кога таа не е оружје? Неправдата е оружје. Не сакам да се исцрпуваме со обвиненија за нашата неефикасност зашто не мислам дека е тоа нужно вистина. Замислете колку би било полошо сега ако ја нема таа контра сила.

На крајот на предговорот за збирката „Моето бунтовно срце“, велите дека сме соочени со прашањето кој или што ќе владее со светот.

Она што го сметам за вистински проблем го сумирав во есејот „Војната на господинот Чидамбарам“. Во фокусот е приказната за планината со рамен врв во сојузната држава Одиши. Кога ќе ја погледнат геолозите гледаат боксит и знаат дека планината треба да се раскопа. Кога ја гледаат луѓето што живеат таму, гледаат порозна планина, складиште во кое со векови се задржува водата од монсуните и водата од рамнините. За рударските компании планината вреди толку колку што чини бокситот кој може да се ископа. Меѓутоа, за луѓето во околината тој боксит не вреди ништо ако се извади од планината. Есејот завршува со прашањето: може ли да го оставиме боксистот во планината? Ја повикува имагинацијата што ја немаат ниту левицата ниту десницата. Да се одлучи како да се снајдеме без боксит, тоа е разбирањето што ни е потребно.

Мислите ли дека може да го оставиме бокситот во планината? Имаме ли таков капацитет на имагинација?

Некои од нас го имаат, некои не. На луѓето што ја имаат таа имагинација им е потребна поддршка. Првиот чекор би бил да се сочува таа имагинација и потоа да се тргне понатаму.

Извор: The Guardian